Ile razy widzieliśmy w mediach różową kokardkę – symbol profilaktyki raka piersi? Ile razy z ust lekarzy słyszeliśmy o znaczeniu profilaktycznych badań? A jak często poddajemy się tym badaniom? Niestety w społeczeństwie wciąż dużo jest osób, które na badania przychodzą rzadko lub wcale. Często pierwszemu w życiu badaniu piersi poddaje się kobieta z dolegliwościami (np. wyczuwalnymi zgrubieniami lub stwardnieniami), trwającymi od kilku miesięcy. Trudno wtedy takie działanie nazwać profilaktyką – to jest już jedynie diagnostyka obecnego guza. Badania profilaktyczne mają sens, gdy wykonuje się je regularnie w ustalonych odstępach czasu. Wtedy jest duża szansa wykrycia zmiany drobnej, często w 100% wyleczalnej.

W profilaktyce raka sutka u kobiet uznane miejsce wśród metod badań zajmuje mammografia (w skrócie MMG). Często da się słyszeć o różnych akcjach profilaktyki, w których czynną rolę odgrywają tzw. mammobusy, czyli pojazdy wyposażone w mammografy, docierające do miejscowości normalnie pozbawionych możliwości diagnostycznych. Zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej, w Polsce badania refundowane są u kobiet od 50 do 70 roku życia. U kobiet młodych, zwłaszcza poniżej 40 roku życia, mammografia ma ograniczone znaczenie. Niestety rak piersi dotyka też młode kobiety. Czy jest jakaś inna metoda badania?

Niewiele pacjentek wie, że mniej inwazyjnym, a bardzo dokładnym, jest badanie USG sutka (MUSG). Przyjrzyjmy się obu metodom.

  1. Co to jest mammografia?

Jest to badanie polegające na prześwietleniu piersi promieniami rentgenowskimi (tzw. promienie X). Badanie wykonuje technik, a utrwalony na kliszy obraz ocenia później lekarz, wykonując opis zauważonych odchyleń.

Jak łatwo zauważyć, technika badania MMG jest taka sama jak prześwietlenia płuc czy złamanej ręki. Jest to metoda dość dawno wymyślona i dobrze poznana, niosąca ze sobą dużo informacji diagnostycznych, ale też posiadająca pewne ograniczenia.

Warto zauważyć, że (tak samo jak w prześwietleniu ręki, czy płuc) nierozłącznym od opisu elementem jest sama klisza, wydawana wraz opisem pacjentowi (ostatnio często zdjęcia zapisane na dysku CD).

Zaletą badania MMG jest jego wysoka czułość oraz łatwość wykonywania masowych badań przesiewowych. Jeśli zaś chodzi o ograniczenia, to rodzi je sama technologia badania. Okazuje się, że wysoka czułość nie idzie w parze ze swoistością (trafnością diagnozy), co może oznaczać rejestrowanie wyników fałszywie dodatnich (na zdjęciu widać jakieś podejrzane ognisko, które okazuje się jednak zdrową tkanką – włóknistą albo gruczołową). O taką sytuację łatwo u kobiet młodych, z niewielką ilością tkanki tłuszczowej, a z przewagą tkanki gruczołowej w piersiach.

Dlatego MMG jest domyślnie polecana pacjentkom po 40. roku życia (co 2 lata) oraz po 50. roku życia (co 12 miesięcy). Idea ta bazuje na przypuszczeniu, że większość kobiet powyżej 40 roku życia posiada piersi o budowie głównie tłuszczowej (a więc dobrej do MMG).

Niestety u części kobiet nie jest to prawdą.

W dzisiejszych czasach spora część kobiet przyjmuje środki hormonalne – w młodości antykoncepcyjne, zaś jako dojrzałe kobiety często terapię zastępczą. Ale nie zapominajmy też o tym, że współczesna żywność, pochodzenia zwierzęcego często zawiera hormony oddziałujące na organizm człowieka. Wszystkie te elementy powodują pewnego rodzaju “przedłużenie młodości” piersi –  tkanka gruczołowa w piersiach jest wtedy bardzo dobrze rozwinięta, co znacząco utrudnia prawidłową interpretację MMG. Zdarza się nawet, że kobiety w wieku np. 60 lat mają gruczołową budowę piersi jak kobiety 30-letnie. Dlatego u pewnej grupy kobiet badanie MMG nigdy nie będzie miarodajne.

Inną okolicznością, ograniczającą możliwość wykonania MMG, a bardzo często pomijaną podczas procesu kwalifikacji do badania, jest wielkość piersi. Jest to czynnik bardzo istotny z trzech powodów. Pierwszym jest znaczny dyskomfort, a czasem ból przy badaniu. Drugim jest znaczące obniżenie jakości tak przeprowadzonego badania. Trzeci powód jest  coraz częściej podnoszony w literaturze medycznej na świecie – zgniatanie piersi podczas MMG, sprzyja rozsiewaniu małych ognisk nowotworowych.

Wokół tego zagadnienia toczy się w świecie medycznym dyskusja, skłaniająca niektóre środowiska lekarskie do odejścia od rutynowo wykonywanych badań MMG.

Należy też pamiętać o tym, że wykonanie mammografii wiąże się z naświetleniem promieniowaniem X, które jest potencjalnie rakotwórczym czynnikiem. Kierując na kolejną mammografię, trzeba brać pod uwagę, dawkę przyjętego przez pacjentkę, promieniowania, pochodzącego z różnych badań – RTG, MMG, tomografii komputerowej. Dlatego nie powinno się beztrosko zlecać kolejnej MMG, bez analizy przytoczonych wyżej okoliczności.

  1. Czym jest USG?

Technika tego badania polega na prześwietleniu tkanek wiązką ultradźwięków. Nie jest to niebezpieczne promieniowanie elektromagnetyczne jak w MMG, ale są to dźwięki o bardzo wysokiej i niesłyszalnej częstotliwości. Do tego mała moc akustyczna, potrzebna do badania, powoduje, że jest to badanie bardzo bezpieczne. Można je wykonywać nawet dziecku w łonie matki. USG ma dzięki temu bardzo szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny.

W USG piersi bada się także zawartość dołów pachowych, oceniając wygląd węzłów chłonnych (w MMG nie ma takiej możliwości). Współczesne aparaty USG pozwalają na bardzo dokładną ocenę tkanek piersi. Wykrywane są zmiany nawet 2-3 milimetrowe, czyli mamy do czynienia z wysoką czułością. Można też stwierdzić czy widoczna na ekranie zmiana jest guzkiem, czy torbielą (balonik z płynem wewnątrz) albo czy w zmianie płynie krew i jaki jest wzorzec unaczynienia – po czym można wnioskować o złośliwości albo łagodności zmiany. Przekłada się to na wysoką swoistość (trafność) badania. Takiej możliwości nie ma MMG.

USG piersi jest badaniem dynamicznym, w którym na żywo ocenia się wygląd tkanek sutka na ekranie aparatu. Pozwala to na oglądanie na bieżąco pod różnymi kątami i z różnymi powiększeniami, co daje możliwości oceny nieosiągalne w mammografii, która jest badaniem statycznym – wykonaniem zdjęcia.

W związku z tym, że istotą badania USG jest ocena dynamicznego obrazu na monitorze (a nie zdjęcia jak w MMG), do opisu badania nie zawsze dołączane są wydruki zdjęciowe. Będą one częścią badania jedynie wtedy, gdy lekarz badający znajdzie jakieś odchylenia.

USG, jak każda inna metoda badań, ma swoje ograniczenia. Do niedawna uważano, że piersi o budowie głównie tłuszczowej są nieodpowiednie do USG. Jednak postęp technologiczny ostatnich lat spowodował, że USG  stało się badaniem o znacznie większej dokładności i swoistości niż mammografia.

Aby wykonać prawidłowe, odzwierciedlające najwierniej rzeczywistość, badanie USG, potrzebny jest wykształcony i doświadczony lekarz. Czynnik ludzki, a w tym zwłaszcza doświadczenie lekarza, jest jednym z najważniejszych składników jakości badania USG. Drugim bardzo ważnym elementem jest wysokiej jakości, nowoczesny sprzęt. Przy nie spełnieniu tego warunku badanie może być znacząco mniej czułe i trafne. Te dwa wymienione newralgiczne elementy, mogące być potencjalnymi ograniczeniami USG, przy zachowaniu odpowiednich standardów – doświadczony lekarz oraz nowoczesny aparat – przeradzają się w zalety, skłaniające do częstszego kierowania pacjentek na to bezpieczne i wysoce dokładne badanie.

Badanie USG piersi należy wykonywać co 2 lata lub co 12 miesięcy w przypadku przyjmowania hormonów płciowych antykoncepcyjnie lub leczniczo. W przypadku kobiet z grup ryzyka, np. częste rodzinne przypadki raka piersi po stronie matki, badanie należy wykonywać co 6 miesięcy.

Aparat USG do wykonywanie badań piersi powinien posiadać:

 

Poniżej tabela, krótko podsumowująca cechy USG i mammografii.

kryterium MMG (mammografia) USG
czynnik badawczy promieniowanie X (potencjalnie rakotwórcze) ultradźwięki (bezpieczne)
czułość / swoistość (trafność) duża / mała duża / duża
ocena unaczynienia brak bardzo dokładna
zgniatanie piersi tak (dyskomfort, ból) nie
osoba wykonująca badania technik lekarz
czułość przy małych piersiach mała duża
czułość przy dużych piersiach duża duża
czułość przy gruczołowej budowie mała (nawet zerowa) duża
czułość przy tłuszczowej budowie duża duża
wynik / opis badania oczekiwanie na opis radiologa dostępny „od ręki”